Nam Vo

Tổng quan về kèn Trumpet

Ngày đăng

Đôi lời

Chắc hẳn các bạn sẽ thắc mắc sao lấy nhiều clip của Trent Hamilton vậy. Là vì ổng sưu tầm và độ chế các kiểu, nên có kiến thức, kinh nghiệm và trải nghiệm để chúng ta có cái nhìn tổng quát về kèn trumpet. Khi nào vô vấn đề liên quan, mình sẽ dẫn chứng thêm vài nguồn khác.

Bài viết này dựa trên kinh nghiệm chơi trumpet part-time từ 2007 và quá trình tìm hiểu qua Internet từ 2013. Nên có gì mọi người không thích thì cứ viết bài mới phản bác nhé.

Lưu ý: Bài viết sẽ giữ các thuật ngữ tiếng Anh, và sẽ ráng chú thích tiếng Việt. Mục đích để bạn đọc có thể tra cứu chúng trên Google dễ dàng hơn.

Bộ Kèn Đồng

Bộ Kèn Đồng hay gọi tắt là Bộ Đồng, tên tiếng anh là Brass là nói đến các nhạc cụ được làm từ đồng. Mặc dù nguồn gốc xa xưa của chung được làm bằng sừng. Do đó, hầu hết các nhà nhạc cụ học (Organologist) cho rằng thuật ngữ "nhạc cụ bằng đồng" nên được định nghĩa theo cách tạo ra âm thanh phát ra giống như tiếng kèn đồng, chứ không phải bởi nhạc cụ có thực sự được làm bằng đồng hay không. Vì có nhạc cụ khác cũng được làm bằng đồng nhưng được xếp vào bộ Gỗ (Woodwinds) chính là kèn Saxophone, sáo Flute.

Trong bộ Đồng, có 4 loại nhạc cụ chính là Trumpet, Trombone, Horn (hay gọi là kèn Cor) và Tuba.

Brass Family

Điểm chung của bộ đồng là tạo ra âm thanh bằng cách tạo ra rung động bằng môi, thông qua búp kèn (mouthpiece). Lưu ý, cùng là mouthpiece nhưng bộ Đồng dịch ra tiếng Việt là búp, nhưng bộ Gỗ gọi là béc.

Đặc tính âm thanh của bộ Đồng là do dùng hơi, nên kiểm soát được cường độ (tiếng lớn - nhỏ), cho cảm giác mạnh mẽ, thôi thúc, trang trọng.

Kèn Trumpet

The Trumpet Family

Kèn Trumpet là nhạc cụ cao nhất trong bộ Đồng (lấy cao độ theo Piano).

Cao độNhạc cụ
B♭4 / A4Piccolo Trumpet
E♭4Soprano Cornet, Soprano Trumpet (?)
B♭3Trumpet, Cornet, Flugelhorn, Soprano Trombone, Soprano trombone
F3F Mellophone
E♭3Alto Horn, Alto Trombone, Alto Trumpet
B♭2Tenor & Bass Trombone, Baritone horn, Euphonium, B♭ Horn, Bass trumpet, Natural trumpet, B♭ Mellophone
F2French Horn, Contrabass trombone, Cimbasso
E♭2 / F2.Bass Tuba
B♭1 / C2Contrabass Tuba, Contrabass trombone

Thường mọi người nhắc đến kèn Trumpet là mọi người hay nhắc đến B♭ Trumpet (Si giáng), do nó phổ biến nhất. Ngoài ra, kèn trumpet còn có các giọng các như C (Do), D (Re), E♭ (Mi giáng),A (La), F (Fa).

Còn xét về thiết kế, thì kèn Trumpet được chia ra theo các loại sau:

  • Natural Trumpet
  • Bugle
  • 3-Valve Trumpet
  • 4-Valve Trumpet
  • Pocket Trumpet
  • Slide Trumpet
  • Cornet
  • Flugelhorn

Natural Trumpet

Có nguồn nói Natural Trumpet xuất hiện từ trước cuối thời Baroque. Ban đầu, người chơi phải điều chỉnh môi để có thể điều chỉnh cao độ. Sau này, người ta cải tiến lại bằng cách khoét thêm lỗ để bấm như trong clip của Alison Balsom phía trên.

Bugle

Bugle chính là biến thể của Natural Trumpet, loại kèn có chiều dài chỉ bằng một nửa Natural Trumpet, nên có cao độ cao hơn 1 quãng 8 và hay sử dụng trong quân đội, hướng đạo sinh trong phim hay coi.

Sau này, người ta cải tiến dần Bugle có 1 hoặc 2 valve để có thể thay đổi cao độ.

3-Valve Trumpet

Đây là mẫu kèn Trumpet phổ biến, với 3 phím bấm. Thường là ở giọng B♭, C, D, Eb. Tuy nhiên vẫn có một số mẫu hiếm ở giọng F, G và A.

Vincent Bach Stradivarius 37

Có một biến thể khác là Fanfare Trumpet hay còn gọi là Herald Trumpet, loa dài hơn, nhỏ hơn so với loại thông thường và cho tiếng sáng hơn. Thường hay được dùng trong nghi lễ hoàng gia hoặc quân đội.

Mỗi valve có một chức năng, nhìn vào số được đánh trên valve từ búp ra tới loa kèn, lần lượt là 1, 2 và 3.

  • Không bấm gì hết
  • Bấm valve 1 để xuống 1 cung
  • Bấm valve 2 để xuống 1/2 cung (nửa cung)
  • Bấm valve 3 để xuống 1+1/2 cung (1 cung rưỡi)

Và ta kết hợp việc bấm và điều chỉnh môi để thay đổi cao độ. Coi bảng dưới đây.

table-of-harmonics-with-valves

Thường người ta sẽ bấm 1+2 thay vì 3 để xuống một cung rưỡi. Do thực tế, cao độ của valve 3 bị thấp hơn so với khi bấm 1+2. Có thể đo tần số để biết, mà cũng tùy kèn mà chênh lệch nhiều hay ít. Và cũng tùy người chơi nữa.

4-Valve Trumpet

Thường các mẫu 4 valve là giọng A, tên thường gọi là Piccolo Trumpet. Vì nó là giọng cao nhất. Thấy vậy, nó là kèn khó chơi nhất trong các loại kèn trumpet do cao độ không ổn định. Bạn phải tập để giữ đúng cao độ, và cần thiết bị hỗ trợ.

3 valve đầu cũng y chang loại phía trên. Riêng valve 4 được thêm vào để xuống 2+1/2 cung (2 cung rưỡi)

piccolo-trumpet-fingering-chart

Pocket Trumpet

Loại này sinh ra nhằm mục đích nhỏ gọn. Phổ biến là giọng B♭.

Slide Trumpet

Xa xưa, người ta có thử cách chế một cái ống trượt trên Natural Trumpet để thay đổi cao độ giống loại trong clip này.

Những người theo trường phái này phát triển và nó gần giống cách kéo Trombone. Nhưng vẫn giữ được cao độ và màu âm của Trumpet. Tới ngày nay, nó bắt đầu lẫn lộn giữa Slide Trumpet và Soprano Trombone luôn.

Cornet

Tuy cùng hình dáng, nhưng lịch sử phát triển Cornet song song với lịch sử phát triển của Trumpet chứ không hẳn là biến thể. Trong lịch sử phát triển của 2 nhạc cụ này, công nghệ được chia sẻ lẫn nhau. Về cơ bản thì tiếng Cornet sẽ tối hơn so với Trumpet.

Kèn Cornet có 2 trường phái, một là short model thường được sử dụng ở các dàn nhạc của Anh với giọng E♭.

Cornet Short Model

Trường phái còn lại là long model, phổ biến hơn ở Mỹ với giọng B♭.

Cornet Long Model

Flugelhorn

Flugelhorn vs Trumpet

Cũng là cùng thiết kế 3 phim như Trumpet, Cornet và cùng giọng B♭, nhưng Flugelhorn cho tiếng tối hơn cả Cornet.

Một số thông tin thú vị

Từ "horn" với nghĩa ban đầu là những nhạc cụ được làm từ sừng động vật, thường là sừng bò. Từ "bugle" có nguồn gốc từ tiếng Latin "buculus", có nghĩa là bò con (young bull). Còn từ "cor" trong cornet, cor anglais, tenor cor có nguồn gốc từ tiếng Latin, "cornu", nghĩa là sừng.

Tham khảo